Φραντς Φανόν: «Οι Κολασμένοι της γής»

Λίγα βιβλία έχουν τόσο σημαδέψει μια γενιά διανοουμένων όσο «Οι Κολασμένοι της γής»με τον περίφημο πρόλογο του Ζαν-Πολ Σαρτρ που δοξάζει τη βία του καταπιεσμένου, το 1961. Πάντως, η σκέψη του Φραντς Φανόν, που σφραγίστηκε καθοριστικά από την εμπειρία του ως στρατευμένου ψυχιάτρου, αξίζει να αναψηλαφηθεί υπό το φως της αποκτηθείσας ανεξαρτησίας και του τρομερού εμφυλίου πολέμου που ρήμαξε την Αλγερία τη δεκαετία του 1990.


Φραντς Φανόν: Η εξεγερμένη συνείδηση του κολασμένου

Της
Σαλίμα Γκεζαλί*

Η δια­δρο­μή του ξε­κι­νά­ει α­πό τη Μαρ­τι­νί­κη και πά­ει μέ­σω Γαλ­λίας στην Αλγε­ρία, για να τερ­μα­τι­στεί σε έ­να α­με­ρι­κα­νι­κό νο­σο­κο­μείο, α­π’ ό­που ε­πέ­στρε­ψε για να τα­φεί στην Αλγε­ρία. Ένα τα­ξί­δι με­στό α­πό πλού­σιες ι­στο­ρι­κές πλη­ρο­φο­ρίες, τις ο­ποίες άν­θρω­ποι σαν τον Φα­νόν εν­σαρ­κώ­νουν με το με­γα­λύ­τε­ρο πά­θος και ορ­γή. Από την κλη­ρο­νο­μιά της δου­λείας στη μά­χη κα­τά του να­ζι­σμού, κι α­π’ ε­κεί στον α­γώ­να κα­τά της α­ποι­κιο­κρα­τίας, για να πε­θά­νει σε μια χώ­ρα που πα­ρέ­με­νε ση­μα­δε­μέ­νη α­πό το ρα­τσι­σμό και να τα­φεί τε­λι­κά σε μια γη ό­που συ­ντε­λέ­στη­κε -και στη συ­νέ­χεια προ­δό­θη­κε– μια α­πό τις πιο εμ­βλη­μα­τι­κές ε­πα­να­στά­σεις της σύγ­χρο­νης ι­στο­ρίας. Ζωή και θά­να­τος του Φα­νόν μπαί­νουν κά­τω α­πό την προ­με­τω­πί­δα της ρι­ζο­σπα­στι­κής στρά­τευ­σης του Ανθρώ­που. Για τον Φα­νόν, Άνθρω­πος ση­μαί­νει αυ­τός που υ­πο­φέ­ρει.
Η α­ντί­φα­ση, που ορ­θά ε­πι­ση­μαί­νε­ται, α­νά­με­σα στα ρο­μα­ντι­κά του φτε­ρου­γί­σμα­τα πά­νω στην αλ­γε­ρι­νή ε­πα­νά­στα­ση και στο δι­κτα­το­ρι­κό κα­θε­στώς που ε­γκα­θί­στα­ται την ε­παύ­ριο της α­νε­ξαρ­τη­σίας, δεν εί­ναι η μό­νη στην πο­ρεία του Φα­νόν. Ο πα­ρα­ση­μο­φο­ρη­μέ­νος ή­ρωας του Β΄ Πα­γκο­σμίου Πο­λέ­μου, στον πό­λε­μο της Αλγε­ρίας πο­λέ­μη­σε ε­να­ντίον των πρώην η­ρώων της α­πα­λευ­θέ­ρω­σης της Γαλ­λίας, που έ­γι­ναν α­ποι­κιο­κρά­τες και υ­πέρ­μα­χοι του ο­λο­κλη­ρω­τι­κού πο­λέ­μου κα­τά των Αλγε­ρι­νών. Και ε­δώ, η έν­νοια της βίας για τον Φα­νόν ξε­δι­πλώ­νε­ται ξε­κά­θα­ρα.
Απέ­να­ντι στη βο­λε­μέ­νη συ­νεί­δη­ση αυ­τών που πρώ­τα αρ­νού­νται ό­τι οι φω­τει­νοί ή­ρωες της α­πε­λευ­θέ­ρω­σης της Γαλ­λίας μπο­ρεί να έ­γι­ναν κα­θάρ­μα­τα στην Αλγε­ρία, έ­πει­τα δι­καιο­λο­γού­νται λέ­γο­ντας ό­τι οι ή­ρωές τους δεν κα­τα­δίω­ξαν το δι­κό τους λαό, αλ­λά κά­ποιον άλ­λον, πριν πε­ρά­σουν στην α­ντε­πί­θε­ση ε­πι­κα­λού­με­νοι κά­ποιες «οι­κου­με­νι­κές» α­ξίες και ε­ξυ­μνή­σουν την «ευερ­γε­τι­κή ε­πί­δρα­ση της α­ποι­κιο­κρα­τίας». Όλα αυ­τά σε μια συ­ζή­τη­ση που δι­χά­ζει τη Γαλ­λία, κι άλ­λο τό­σο την Αλγε­ρία. Όχι σε δύο χω­ρι­στά στρα­τό­πε­δα που α­φή­νουν να φαί­νο­νται κα­θα­ρά οι δια­φο­ρές ου­σίας με­τα­ξύ των υ­πέρ­μα­χων και των πο­λέ­μιων της α­ποι­κιο­κρα­τίας, αλ­λά μέ­σα σε μια α­τα­ξία των μέ­σων μα­ζι­κής ε­νη­μέ­ρω­σης και της χει­ρα­γώ­γη­σης α­πό τους πο­λι­τευ­τές, ό­που τα πλήγ­μα­τα και οι φρα­στι­κές ε­πι­θέ­σεις α­πα­ντούν η μια στην άλ­λη χω­ρίς να α­κούν.
Το ό­τι οι ί­διοι πε­ρί­που άν­θρω­ποι συ­να­ντώ­νται για να τι­μή­σουν τον Φα­νόν, α­φού τί­μη­σαν τον Αλμπέρ Κα­μύ, εί­ναι εν­δει­κτι­κό των ο­ρίων αυ­τού που μπο­ρού­με να πε­ρι­μέ­νου­με α­πό την ε­πέ­τειο μιας μνή­μης. Όχι με τη νη­φα­λιό­τη­τα μιας Παι­δείας και μιας Ιστο­ρίας που α­να­γνω­ρί­ζουν η μία την άλ­λη, αλ­λά, ό­πως συ­νή­θως γί­νε­ται, μέ­σα στον (ε­σω­τε­ρι­κό) α­ντα­γω­νι­σμό των δια­φο­ρε­τι­κών εκ­δο­χών της Μνή­μης.
Πώς να κα­τα­λά­βου­με δια­φο­ρε­τι­κά το γε­γο­νός ό­τι ε­φη­με­ρί­δες και δια­νοού­με­νοι, που, στο ό­νο­μα της κα­τα­πο­λέ­μη­σης της τρο­μο­κρα­τίας, έ­χουν κά­νει πι­στεύω τους την πο­λι­τι­κή της «ε­κρί­ζω­σης των ισ­λα­μι­στών», α­πο­τίουν φό­ρο τι­μής στον Φα­νό­ν;
Ο Φα­νόν, πο­λύ κο­ντά στους χθε­σι­νούς μας προ­βλη­μα­τι­σμούς ό­σο και στη ση­με­ρι­νή μας σιω­πή, μπο­ρεί, αν δεν προ­σέ­ξου­με, να α­πο­κτή­σει γρή­γο­ρα καυ­τή ε­πι­και­ρό­τη­τα. Για­τί κα­μιά φο­ρά η ορ­γή εί­ναι το μό­νο που α­πο­μέ­νει σε μια αν­θρω­πό­τη­τα α­πό την ο­ποία έ­χουν α­φαι­ρε­θεί πά­ρα πολ­λά, αν ό­χι τα πά­ντα.

* Η Σα­λί­μα Γκε­ζα­λί εί­ναι δη­μο­σιο­γρά­φος, υ­πεύ­θυ­νη του ι­στό­το­που Lanation.info, στο Αλγέ­ρι.