Εργατική τάξη & Ανθρωπότητα και εθελοδουλεία

Μέχρι το 1847, στην επαναστατική γραμματεία, σπάνια χρησιμοποιούταν μια γλώσσα απευθυνόμενη αποκλειστικά στους εργαζόμενους ως τάξη. Στην προπαγάνδα για έναν καλύτερο κόσμο, αυτό που πάντα λεγόταν ήταν «όλοι οι άνθρωποι είναι αδέρφια», και γινόταν επίκληση στους ανθρώπους με καρδιά και καλή θέληση για τον αγώνα ενάντια στην τυραννία και την καταπίεση. Μετά την εμφάνιση του Κομμουνιστικού μανιφέστου ειπώθηκε το «εργαζόμενοι όλων των χωρών, ενωθείτε», μια διατύπωση που ερμηνεύτηκε σαν μια αδελφοσύνη αποκλειστικά μεταξύ των εργατών. Ασφαλώς και η κοινωνική επανάσταση θα είναι γέννημα των  μεγάλων προλεταριακών μαζών, αυτοί που θα δώσουν μάχη για το μελλοντικό κόσμο δεν θα είναι παρά μόνο κατ’ εξαίρεση από τα παλάτια ή από τα εκμεταλλευτικά στρώματα της αστικής τάξης. Ωστόσο, στον επαναστάτη εργάτη, ο άνθρωπος είναι πάνω από τον εργάτη. Η έννοια της ανθρωπότητας είναι πάνω από την έννοια του προλεταριάτου. Στη συνείδηση του προλετάριου που αγωνίζεται για έναν καλύτερο κόσμο, θα βρείτε πρώτα απ’ όλα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια που διασύρεται από την τυραννία ή την καταπίεση, και μόνο κατά δεύτερο λόγο τον τσαγκάρη, τον οικοδόμο, τον ξυλουργό…

Το προλεταριάτο ως τάξη είναι μια αφηρημένη έννοια. Στην πραγματικότητα, δεν είναι ενιαίο, είναι ένα αντιθετικό σύμπλεγμα που εν μέρει υπομένει παθητικά αδιαμαρτύρητα τα κοινωνικά δεινά, εν μέρει συμμαχεί με την αστική τάξη και την αντίδραση, κι επίσης εν μέρει συμπράττει στη μάχη για την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Η καινοτομία του Μαρξ ήταν ένα πολιτικό δημαγωγικό όπλο, όμως δεν έχει κανένα περιεχόμενο. Είναι πολύ περισσότερο πραγματικό και επαναστατικό να λέει κανείς ότι όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια κι ότι όλοι πρέπει να ενωθούν για την ελευθερία, αντί να εκφυλίζει την ανθρώπινη αλληλεγγύη σε μια τερατώδη μάχη όλων εναντίων όλων.

Ένας ισχυρός λόγος για τον οποίο οι αναρχικοί απαξιώνουν, κατά κάποιο τρόπο, την πανάκεια που απορρέει από τον μαρξισμό είναι ότι η ελευθερία κι η δικαιοσύνη δεν θα είναι επακόλουθα της πολιτικής κυριάρχησης των εργαζομένων. Το κακό δεν βρίσκεται μόνο στην αστική τάξη, στον καπιταλισμό, στο κράτος. Το κακό βρίσκεται κατά κύριο λόγο στην εθελοδουλεία. Την τυραννία πρέπει να την πολεμήσουμε και στους σκλάβους, ίσως περισσότερο ακόμα απ’ ό,τι στους τυράννους. Ο σκλάβος και ο τύραννος είναι φτιαγμένοι από την ίδια πάστα. Αν εξαλείψουμε τον τύραννο αφήνοντας ανέπαφη τη σκλαβιά, δεν θα έχουμε κάνει τίποτα για την ελευθερία.

Είναι απαραίτητο να ξεπεράσουμε πια την περίοδο των κολακειών προς την εργατική τάξη. Στην κοινωνική επανάσταση δεν θα οδηγηθούμε πλέκοντας το εγκώμιο των εργαζομένων, αλλά διακηρύσσοντας την αλήθεια, και στην αλήθεια αναφέρεται η εξής πεποίθησή μας: για την τωρινή κατάσταση, είναι το ίδιο υπαίτιος ο σκλάβος κι ο εκμεταλλευόμενος όσο ο τύραννος κι ο εκμεταλλευτής. 

Οι εργαζόμενοι, με την ιδιότητά τους ως εργαζομένων, δεν έχουν κάποια μοιραία και θεόσταλτη ιστορική αποστολή να εκπληρώσουν. Αποστολή εκπληρώνουν μόνο όσοι διαθέτουν βούληση για δράση, όσοι νιώθουν ν’ αφυπνίζεται στη συνείδησή τους η ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Το ιδεώδες του εργατικού κινήματος είναι αυτό που ενέπνευσε η μπακουνική πτέρυγα της πρώτης Διεθνούς: πλάι στον ρολογά, τον χτίστη, τον ράφτη, ήταν εγγεγραμμένοι ο γεωγράφος Ελιζέ Ρεκλύ, ο καθηγητής Τζέιμς Γκιγιώμ… πάνω από το επάγγελμα, δηλαδή, είναι οι κοινές ιδέες, πάνω από τον εργάτη είναι ο άνθρωπος που αναζητά άτομα με συγγενείς απόψεις για να προκαλέσει μια θεμελιώδη αλλαγή στην κοινωνία της ανισότητα και των προνομίων.   

Diego Abad De Santillan, Ένα ελευθεριακό πρόταγμα, Τομ. Ά, Στάσει Εκπίπτοντες, Αθήνα, 2016, σελ. 71-73.