Φαραωνική Αίγυπτος: η πρώτη καταγεγραμμένη απεργία στην ιστορία

 Μερικές φορές όσα συμβαίνουν την στιγμή που τα ζούμε δεν φαίνονται τόσο ξεκάθαρα. Η μνήμη όμως της ανθρωπότητας, με όσα έχει κατορθώσει να περισώσει, μας φωτίζει όσα η σύγχρονή μας πραγματικότητα συσκοτίζει ηθελημένα ή ακούσια. Έτσι, σ’ αυτό το κείμενο θα πάμε πολύ πιο πίσω, σε χρόνια που οι διεκδικήσεις, όσο κι αν φαίνονται διαφορετικές από τις σημερινές, παραμένουν κατ’ ουσίαν οι ίδιες. Δείχνουν πως ο κόσμος δεν κερδίζεται με καλύτερες συνθήκες εργασίας, όταν η ίδια η μισθωτή εργασία, που θέλει να μας καθορίζει τη ζωή προσφέρει μόνο «καλύτερες» συνθήκες σκλαβιάς.

Η πρώτη καταγεγραμμένη απεργία στην παγκόσμια ιστορία ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου 1152 Π.χ (Παλαιά χρονολογία) στο Deir el Medina. Αυτή τη μέρα στο 29ο έτος της βασιλείας του Ραμσή III, περίπου εξήντα εργάτες απόθεσαν τα εργαλεία τους. Υπό την καθοδήγηση του γραφέα Patwereκαι δύο αρχιεργατών, οι λιθοξόοι, οι ξυλουργοί και οι τεχνίτες απέκλεισαν τους χώρους εργασίας τους στην Κοιλάδα των Βασιλέων, στη δυτική όχθη του Νείλου, στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα Θήβες. Αντί να διακοσμήσουν τον τύμβο του φαραώ που είχαν λαξεύσει στον βράχο, ανέβηκαν στο βουνό και επέστρεψαν στα χωριά τους, τα διέσχισαν και έκαναν πορεία στο εύφορο έδαφος που βρισκόταν στην κάτω πλευρά.

Κατευθύνθηκαν προς τον νεκροθάλαμο-ναό του Ραμσή Ι, το Ramesseum. Εκεί ήταν εγκατεστημένο το διοικητικό κέντρο, με τις γεμάτες σιταποθήκες απ’ όπου λάμβαναν τη μισθοδοσία τους. Όταν πέρασαν τα πέντε φυλάκια του τάφου και έφτασαν στην πύλη του ναού, οργάνωσαν την κατάληψή του. Είμαστε πεινασμένοι και διψασμένοι, διαμαρτυρήθηκαν και έκατσαν στο πίσω μέρος του ναού της Menkheperre. Με πάθος απαίτησαν τη διανομή φαγητού, που αποτελούσε και το μισθό τους, ο οποίος είχε καθυστερήσει επί ένα μήνα. Μάταια. Ο γραφέας του κλειστού τάφου, οι δύο επιστάτες, οι δύο αναπληρωτές και οι δύο επιτηρητές τους φώναζαν να μπουν μέσα. Έπειτα τους παρακαλούσαν, για να μην έχουν μπλεξίματα με τον Φαραώ. Τελικά, διανυκτέρευσαν στο ναό.

Την επόμενη μέρα συνέχισαν τη διαμαρτυρία τους τόσο έντονα, που κατάφεραν τον Mentmose, αρχηγό της αστυνομίας της περιοχής του ιερού, να πάει ο ίδιος προσωπικά και να πληροφορήσει τον άρχοντα των Θηβών. Όταν το βράδυ επέστρεψε χωρίς να έχει επιτύχει τίποτε, οι απεργοί ξάπλωσαν άλλη μια φορά μπροστά στην πύλη του ναού, αποφασισμένοι να περάσουν εκεί τη νύχτα αυτή τη φορά -εφοδιασμένοι με 55 μικρά γλυκά κεκάκια, που ο γραφέας Patwere είχε φέρει γι’ αυτούς στη διάρκεια της ημέρας.

Παρ’ όλα αυτά, το πρωί ανανέωσαν τις καταγγελίες, κορυφώνοντας τις διαμαρτυρίες, καθώς ωθούνταν απ’ την πείνα και τη δίψα: Δεν έχουμε ρούχα ούτε λάδι, ψάρια ή λαχανικά. Ενημερώστε τον φαραώ, τον καλό μας αφέντη, να στείλει τον ανώτερό μας να βεβαιωθεί ότι λάβαμε τρόφιμα.

Η πλημμύρα του Νείλου ήταν ευνοϊκή, η σιταποθήκη γέμισε και οι απεργοί υποπτεύθηκαν ότι ένας διεφθαρμένος διοικητικός αξιωματούχος καθυστερούσε να τους πληρώσει τους οφειλόμενους μισθούς. Για τον λόγο αυτό επιχείρησαν να στραφούν στον ανώτερό τους. Αυτή η απειλή είχε ένα αποτέλεσμα. Τελικά, οι αξιωματούχοι του ναού κατέγραψαν τις διαμαρτυρίες τους και τους παρέδωσαν τις προμήθειες. Οι εργάτες έλαβαν το μηνιαίο τους σιτηρέσιο των τεσσάρων σακιών σιταριού και ενάμιση σακί κριθάρι ο καθένας. Αποσύρθηκαν και επέστρεψαν στη δουλειά τους∙ η τριήμερη απεργία είχε λήξει.

Ο πάπυρος που αφηγείται το γεγονός γράφτηκε απ’ τον Amennakhte, γραφέα του DeirelMedina και περιγράφει τη διαφθορά που είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη της διοίκηση.[1] Οι εργάτες κατέβηκαν σε απεργία κι άλλες φορές, στους ταραγμένους αιώνες που ακολούθησαν και οι οποίοι επλήγησαν από εμφυλίους πολέμους. Μόνο μια πολύ σίγουρη για τον εαυτό της ομάδα θα μπορούσε να αντέξει τέτοιες διαμαρτυρίες. Οι απεργοί που εμφανίστηκαν στα επόμενα χρόνια, λοιπόν, δε θα πρέπει να υποκινήθηκαν από πραγματική πείνα, καθώς οι αποθηκευτικοί χώροι στο χωριό τους παρείχαν χώρο για σημαντικές ποσότητες σιτηρών και λάμβαναν μια γενναιόδωρη ποσότητα μηνιαίου σιτηρεσίου από το κράτος. Οι περισσότεροι κάτοικοι της Κοιλάδας του Νείλου έπρεπε να αρκεστούν με λιγότερα από αυτούς. Η απεργία των εργατών είχε να κάνει περισσότερο με τη διατήρηση κάποιων συνθηκών διαβίωσης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, ενώ η πρώτη απεργία ξεκίνησε από πραγματική ανάγκη και αυθόρμητα, όσες ακολούθησαν υποκινήθηκαν από τις συντεχνίες της εποχής, τα αντίστοιχα σωματεία, επιθυμώντας μόνο να διατηρήσουν τα προνόμιά τους.

Οι εργάτες του τάφου του Φαραώ δημιούργησαν μια προνομιούχο ελίτ: πρωτομάστορες, ξυλουργοί, χτίστες πέτρας, γλύπτες, «καλλιτέχνες των περιγραμμάτων» και ζωγράφοι, όλοι αυθεντίες στη δουλειά τους. Ήταν επιφορτισμένοι με τη σημαντική δουλειά να προετοιμάσουν τον «Οίκο της αιωνιότητας» για τους βασιλιάδες τους, για να εξασφαλίσουν την επιβίωση του φαραώ. Δούλευαν στην δυτική όχθη του στις απαγορευμένες νεκροπόλεις, το «Παλάτι της αλήθειας», την «μεγάλη πλατεία, όπου δεν μπορούσαν να εισέλθουν οι αμαρτωλοί».

Δεν είναι αποδεδειγμένο, αλλά υπάρχουν θρύλοι, που αναφέρουν ότι για λόγους εμπιστευτικότητας ο τάφος του βασιλιά χτιζόταν από φυλακισμένους και ότι όλη η ομάδα που έφτιαχνε το κτίριο θανατωνόταν τη νύχτα μετά την ταφή του φαραώ. Απ’ την άλλη, αυτοί οι εξειδικευμένοι τεχνίτες των τάφων ήταν πάντα περιζήτητοι, επειδή κάθε φαραώ μετά την άνοδο του ως κυβερνήτης, επιδίωκε να έχει τον δικό του τάφο, χτισμένο όσο το δυνατόν γρηγορότερα.Έπρεπε να ολοκληρωθεί όσο ζούσε. Ενίοτε, βιαζόταν τόσο πολύ, που σφετεριζόταν τον τάφο του προκατόχου του και τον άφηνε σε έναν μέτριο προσωρινό θάλαμο.

Η πρώτη καταγεγραμμένη απεργία επιτρέπει να κάνουμε συγκρίσεις και να εντοπίσουμε αναλογίες με τις σύγχρονες απεργίες, διαγράφοντας καθαρότερα όσα ζούμε στο παρόν. Περιέχει τα ίδια ακριβώς συστατικά, σα να διατήρησε τη μυστική συνταγή των απεργιακών κινητοποιήσεων ανέπαφη στους αιώνες. Περιλαμβάνει μερικές διεκδικήσεις, ζητάει μονόπλευρη ικανοποίηση βραχυπρόθεσμων υλικών αιτημάτων και διαιρεί τους εργαζόμενους σε κάστες πολλαπλών επαγγελματικών ταχυτήτων. Οι ίδιοι οι εργαζόμενοι αποδέχονται επί της ουσίας ότι δεν δικαιούνται όλοι τις ίδιες αποδοχές και επαγγελματικές διεκδικήσεις.

Η εμπειρία των σωματείων και των συνδικάτων στην σύγχρονη ιστορία ανέδειξε αυτά τα προβλήματα και τα μεγιστοποίησε. Ενώ η αδικία κινητοποίησε χιλιάδες ανθρώπους, που αγωνίστηκαν ανυστερόβουλα για μια καλύτερη ζωή, όπως αυτοί την φαντάζονταν, κάποιοι έχτιζαν και συνεχίζουν να χτίζουν την πολιτική τους καριέρα πάνω στις θυσίες των ανθρώπων. Ενδύθηκαν το πρόσωπο της καλωσύνης και της ανάγκης για ζωή οι κροκόδειλοι της πολιτικής∙ έκαναν το αίμα των αγωνιζομένων ανθρώπων, το δαχτυλίδι του Σολόμωντα, που καλεί τους δαίμονες της εξουσίας.

Σήμερα, που πολλές από τις διεκδικήσεις που κάποια στιγμή στην ιστορία των κοινωνικών αγώνων επιτεύχθηκαν, ξαναγκρεμίστηκαν σαν το γεφύρι της Άρτας, απαιτώντας από την συνδικαλιστική παράδοση νέες θυσίες, για να ξαναχτιστεί. Ίσως οι εργασιακές διεκδικήσεις να γκρεμίζονται και να χτίζονται αενάως, κρατώντας τους ανθρώπους προσηλωμένους σε ένα παιχνίδι παραπλάνησης, ενώ η φύση γύρω οργιάζει, για να μας θυμίζει ότι η ζωή είναι αλλού. Μας φωνάζει ότι ο δρόμος της Αναρχίας είναι αυτός που αφήσαμε πολύ πίσω, όταν δεν υπήρχαν καλύτερες και χειρότερες συνθήκες σκλαβιάς, αλλά απλώς ελευθερία.

σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση

Σχετικά κείμενα:
Rose-Marie & Rainer Hagen, Egypt People Gods Pharaohs
Ο πάπυρος που περιγράφει την απεργία, μεταφρασμένος από τον Paul J. Frandsen ( Editing Reality: The Turin Strike Papyrus
Sarah Israelit-Groll, Studies in Egyptology, Vol.1, Jerusalem 1990, Magnes Press, Hebrew University):
http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/texts/turin_strike_papyrus.htm
——————

[1] Θα μπορούσε βεβαίως να ειπωθεί πως ένας κρατικός υπάλληλός (γραφέας) θα παρουσίαζε τα γεγονότα κατά το δοκούν∙ είναι σίγουρα πιθανόν. Ωστόσο, αν υπήρχε η κρατική βούληση να μην καταγραφεί το συγκεκριμένο περιστατικό, σαφώς και δεν θα καταγραφόταν∙ οπότε, μιας και έχει διασωθεί μέχρι και τις μέρες μας υποθέτουμε πως είναι αρκετά κοντά στην αλήθεια.