Όταν ο άνθρωπος γίνεται μαριονέτα

Ηλεκτρονικά δεσμά στο όνομα της αποσυμφόρησης, εις βάρος των κρατουμένων

Της Ιωάννας Δρόσου Σε ένα κελί στοιβαγμένοι 4 ή και 5 άνθρωποι. Κοιμούνται σε στρώματα πεταμένα στο πάτωμα. Υποσιτίζονται. Δεν έχουν ζεστό νερό να πλυθούν και σε αρκετές περιπτώσεις δεν έχουν δωρεάν πρόσβαση σε πόσιμο νερό.  «Βόλτα» σε τσιμεντένια προαύλια χωρίς ένα παγκάκι να κάτσεις, χωρίς ένα πράσινο φύλλο να επιτρέπεται να φυτευτεί, χωρίς λίγα εκατοστά σκιάς, για να καταγράφει τα πάντα η κάμερα. Επισκπετήρια πίσω από ένα τζάμι, κρεμασμένοι πάνω σε ένα ακουστικό που κάνει παρεμβολές. Δεκάλεπτα τηλεφωνήματα σε κάποιον συγγενή ή φίλο, αν υπάρχουν μονάδες στην τηλεκάρτα. Άδειες με το σταγονόμετρο. Η τηλεόραση το μόνο παράθυρο διαφυγής, αν έχει σήμα ή έχεις λεφτά να πληρώσεις συνδρομητική. Τα κομπολόγια ακούγονται σε όλη την πτέρυγα, μετρούν το χρόνο. Αυτή είναι η φυλακή. Πεταμένα κορμιά σε ντουβάρια, που περιμένουν να κάνουν την ποινή τους, που τις περισσότερες φορές είναι η μισή ζωή τους. Και έρχεται μια πρόταση από το υπουργείο που υπόσχεται στους κρατούμενους ότι θα τους χαρίσει τη ζωή. Το λένε «βραχιολάκι» και έρχεται να τους δώσει την «ελευθερία». Είναι, όμως, έτσι; Ένα «κόσμημα» θα τους δώσει τελικά ξανά την αξιοπρέπεια, τα καταπατημένα δικαιώματα, την εμπιστοσύνη στο σωφρονιστικό σύστημα ότι τους δίνεται μια δεύτερη ευκαιρία; Γαλλία: Ακόμα και σε παραβάτες του ΚΟΚ Στη Γαλλία τα ηλεκτρονικά δεσμά θεσμοθετήθηκαν το 2002, προκειμένου να αποσυμφορηθούν οι φυλακές της χώρας. Δέκα χρόνια μετά την εφαρμογή τους οι κρατούμενοι αυξήθηκαν κατά 20.000, ο υπερπληθυσμός ξεπερνά τους 9.000 κρατούμενους και 8.856 βρίσκονται υπό ηλεκτρονική επιτήρηση ακόμα και για παραβάσεις του Κ.Ο.Κ. Στην Ελλάδα το νομοσχέδιο προβλέπει τέσσερις κατηγορίες εφαρμογής: ανήλικοι, υπόδικοι, αδειούχοι, κρατούμενοι. Σε όλες τις κατηγορίες δίνεται το δικαίωμα της επιλογής, ώστε η άρνηση των ηλεκτρονικών δεσμών να μην έχει καμία αρνητική συνέπεια για εκείνους. Είναι, όμως, έτσι; Ξεκινά από τους δεκαπεντάχρονους Ο νόμος προβλέπει τα ηλεκτρονικά δεσμά ως περιοριστικό όρο στους ανήλικους που έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους. Απαραίτητη είναι η συναίνεση του κηδεμόνα και του ανήλικου. Αν υπάρξει συμφωνία τότε ο ανήλικος θα φορέσει την ηλεκτρονική ποδοπέδη και θα επιστρέψει σπίτι του. Στο σχολείο, φυσικά, αν πηγαίνει, θα είναι πια ο μαθητής με το βραχιολάκι, ένας κρατούμενος ανάμεσα στους ελεύθερους συμμαθητές του. Αν, όμως, αρνηθεί ή αρνηθεί ο κηδεμόνας του τότε θα πάει στη φυλακή γιατί απλά ο εισαγγελέας έχει το δικαίωμα να κρίνει ότι το παιδί είναι ύποπτο φυγής ή τέλεσης νέων αδικημάτων και θα διατάξει την προφυλάκισή του. Ηλεκτρονική ποδοπέδη ή φυλακή Το ίδιο ψευτοδίλημμα μπαίνει και στους υπόδικους. Αν αρνηθούν σχεδόν αυτόματα θα σημαίνει  προφυλάκιση. Και πόσο λογικό είναι άραγε να επιλέξεις αυτόν τον περιοριστικό όρο; Για παράδειγμα μπορείς να αρνηθείς να δίνεις παρών στο αστυνομικό τμήμα ή την απαγόρευση εξόδου από τη χώρα; Και αν μπορούσες ο εισαγγελές θα έλεγε «εντάξει δεν πειράζει έλα να συζητήσουμε ποιοι περιοριστικοί όροι σε βολεύουν;» Κατανοητή η πρόθεση του νομοθέτη να προστατεύσει το δικαίωμα στην προσωπική ζωή, αλλά όταν μιλάμε για ηλεκτρονικά δεσμά εννοούμε επιτήρηση και όχι ελευθερία αντί του εγκλεισμού. Άδεια μόνο υπό επιτήρηση Ύστερα, υπάρχει η περίπτωση των αδειούχων κρατούμενων. Πόσες και πόσες φορές έχουμε διαβάσει πρωτοσέλιδα ή δει σε τηλεοπτικά παράθυρα τον τίτλο «Κρατούμενος με άδεια έκανε ληστεία» ή «Κρατούμενος κακοποιός δεν επέστρεψε στη φυλακή». Λες και όσοι κρατούμενοι παίρνουν άδεια από τη φυλακή επιστρέφουν στο έγκλημα ή την κοπανάνε. Τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης άλλο δείχνουν. Από το 1999 έως το 2011 δόθηκαν 54.157 άδειες και παραβιάστηκαν 1.364. Επομένως, διαχρονικά το ποσοστό «κακής χρήσης της άδειας» είναι 2,5%. Και ως κακή χρήση δεν νοείται μόνο η τέλεση αδικημάτων ή η φυγή, αλλά και η μη έγκαιρη επιστροφή στη φυλακή ή η καθυστέρηση να δώσει παρών στο αστυνομικό τμήμα ή η άρνηση του εξευτελιστικού ενδοσωματικού ελέγχου. Μήπως τελικά η εξαίρεση έχει γίνει κανόνας και αφορμή για αυστηροποίηση; Έτσι με το νόμο για την ηλεκτρονική επιτήρηση θα ικανοποιηθεί το αίσθημα ανασφάλειας της κοινωνίας, που έχουν δημιουργήσει τα ΜΜΕ και οι κυβερνήσεις, και φυσικά θα ανοίξει ο δρόμος για την παρακολούθηση των κρατουμένων ανά πάσα στιγμή, ώστε να νιώθουν ακόμα και κατά την πενθήμερη άδεια κάθε δύο μήνες ότι τελικά δεν έφυγαν και πολύ μακριά από τη φυλακή. Και εδώ ο νομοθέτης θέτει ως αυστηρό όρο την άδεια του κρατούμενου για το βραχιολάκι και υπογραμμίζει εμφατικά ότι η άρνησή του δεν σημαίνει απόρρριψη της άδειας. Όμως, όταν ο νόμος προβλέπει ότι το συμβούλιο της φυλακής θα πρέπει να «μαντέψει» αν ο κρατούμενος θα κάνει καλή χρήση της άδειας, τότε γιατί να του την εγκρίνουν αν εκείνος αρνείται τους περιοριστικούς όρους; Απλά θα θεωρήσουν ότι θέλει να κρυφτεί από τον Μεγάλο Αδερφό για να παραβιάσει και πάλι το νόμο και θα τον στείλουν πίσω στο κελί του, μέχρι να ξανακάνει αίτηση για άδεια και ίσως τότε έχει σκεφτεί και δεύτερη φορά αν πράγματι θέλει να απορρίψει τα ηλεκτρονικά δεσμά. Υπο το συνεχή φόβο της φυλακής Τελευταία κατηγορία, οι κρατούμενοι. Με 3.000 ευρώ θα κοιμηθούν στο κρεβάτι τους, θα γευτούν  σπιτικό φαί, θα κάνουν μπάνιο με ζεστό νερό και σαπούνι, θα αγγίξουν τους φίλους τους και τους συγγενείς τους και το κράτος θα απαλλαγεί για έξι μήνες (τόσο ορίζεται διεθνώς  η ηλεκτρονική επιτήρηση στους κρατούμενους, το σχέδιο νόμου δεν ορίζει επακριβώς το χρονικό διάστημα) από την ευθύνη της επιβίωσης του κρατούμενου και οι ιδιώτες συνεργάτες του θα βγάλουν και κέρδος. Σε αυτή την περίπτωση το δίλημμα είναι πραγματικά δελεαστικό. 3.000 ευρώ για να νιώσεις και πάλι άνθρωπος. Τι και αν το 65% των κρατουμένων είναι άποροι, σύμφωνα με το υπουργείο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα κόψουν το λαιμό τους να τα βρουν. Φυσικά, όταν θα πάνε σπίτι τους θα καταλάβουν ότι πήγαν σε ένα νέο κελι, απλά φιλόξενο και ζεστό. Γιατί τα ηλεκτρονικά δεσμά σημαίνουν κατ’ οίκον περιορισμός, ο οποίος προβλέπται εδώ και μια δεκαετία από το ποινικό σύστημα αλλά έχει εφαρμοστεί σε ελάχιστες περιπτώσεις. Δεν θα του επιτρέπεται να περάσει την πόρτα του σπιτιού του, εκτός  αν έχει σταθερή εργασία –αλήθεια πόσοι κρατούμενοι θα βγουν και θα τους περιμένει δουλειά; Και αν έχει την άδεια να βγει από το σπίτι του, θα πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένη διαδρομή  σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Αν έχει κίνηση ή έχει  κλείσει ο δρόμος που πρέπει να πάει και καθυστερήσει ή αλλάξει τη διαδρομή του για να καταλήξει και πάλι στον προκαθορισμένο περιορισμό, θα του επιβληθεί ποινή και θα επιστρέψει στη φυλακή. Αν πάλι συμπληρώσει τον απαιτούμενο χρόνο για την υφ’ όρον απόλυση και του απορριφθεί η αίτηση (συνήθως  η πρώτη αίτηση απορρίπτεται)  τότε επιστρέφει και πάλι στη φυλακή μέχρι να του εγκριθεί η υφ’ όρον απόλυση. Τέλος, ο εισαγγελέας μπορεί ανά πάσα στιγμή να αλλάξει τους όρους του κατ’ οίκον περιορισμού ή και να δώσει εντολή να επιστρέψει στη φυλακή, αν κρίνει ότι δεν κάνει «καλή χρήση» του «ευεργετήματος» των ηλεκτρονικών δεσμών. Για μια ακόμα φορά, οι κρατούμενοι θα είναι μαριονέτες του σωφρονιστικού συστήματος, προς παραδειγματισμό όλων μας. Για το καλό τους... Τα ηλεκτρονικά δεσμά εμφανίζονται ως η «μόνη λύση» για την αποσυμφόρηση των φυλακών, ενώ στην πραγματικότητα είναι το μέσο για περισσότερη τιμωρία και επιτήρηση. Αν όντως υπήρχε πολιτική βούληση για καλύτερες συνθήκες κράτησης και λιγότερη φυλακή, τότε θα αυξανόταν ο προϋπολογισμός του υπουργείου Δικαιοσύνης για τους κρατούμενους (2 ευρώ την ημέρα αντιστοιχούν σε κάθε κρατούμενο για τη σίτισή του) και θα ψηφίζονταν νόμοι που θα αποποινικοποιούσαν αδικήματα (π.χ. μικροκλοπή), θα μείωναν τις προβλεπόμενες ποινές για άλλα αδικήματα και θα επέκτειναν το εύρος εφαρμογής των εναλλακτικών της φυλάκισης ποινών (ημιελεύθερη διαβίωση, κοινωνική εργασία κ.λ.π). Όμως, δεκαετίες τώρα, οι ηγεσίες του υπουργείου Δικαιοσύνης και οι κυβερνήσεις έχουν δείξει ότι το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι περισσότερες φυλακές, για να νιώθει η κοινωνία «ασφαλής», και περισσότερη καταστολή. Τελευταίο παράδειγμα η συμφωνία του υπουργείου Δικαιοσύνης με το υπουργείο Δημόσιας Τάξης, να πραγματοποιούν τα ΕΚΑΜ αιφνιδιαστικούς ελέγχους στις φυλακές  και να «εκπαιδεύονται» πάνω στα κορμιά των κρατουμένων. Στα Γρεβενά τους έγδυσαν, τους χτύπησαν με γκλομπς, τους έκαναν ηλεκτροσοκ, τους κατέστρεψαν τα προσωπικά τους αντικείμενα, τους τσαλαπάτησαν την αξιοπρέπεια. Και αντί ο κ. Ρουπακιώτης, ως υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να κάνει δημόσια δήλωση ενάντια στις πρακτικές του κ. Δένδια και να διακόψει τη «συνεργασία», αρκέστηκε στη διαταγή εισαγγελικής έρευνας, ύστερα από επώνυμες καταγγελίες κρατουμένων. Άλλωστε, όπως ειπώθηκε από το υπουργείο Δικαιοσύνης οι έλεγχοι στις φυλακές γίνονται πρωτίστως για την ασφάλεια των κρατουμένων. Όποτε, όμως, ακούμε ότι όλα γίνονται προς όφελος των κρατουμένων, τότε ανησυχούμε περισσότερο... Και μην ξεχνάμε ότι αυτή είναι και η αιτιολογία για τα ηλεκτρονικά δεσμά. H Ιωάννα Δρόσου είναι μέλος της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων Πηγή rednotebook