«Το βαθύ τραγούδι» της Αραβικής Άνοιξης

Ο στρατός είναι στα πράγματα στην Αίγυπτο, ο «μπεναλισμός» δεν ξεριζώθηκε ακόμα από την Τυνισία και το παλαιό καθεστώς δολοφονεί πάντοτε στη Συρία και στην Υεμένη. Πρέπει παρόλα αυτά να μιλούμε για ήττα; Με αυτή την έννοια, ο Μάης του ΄68 είχε «ηττηθεί» ήδη από τον Ιούλιο

Του Ζαν-Κλωντ Γκυγεμπώ Τον περασμένο Φεβρουάριο στην πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο μοιράζονταν στους διαδηλωτές κάποια φυλλάδια. Ανυπόγραφα τις περισσότερες φορές και όχι ευθέως πολιτικού περιεχομένου. Αλλά ήταν κάτι καλύτερο από αυτό. Ήταν εκφράσεις της ίδιας της υπόγειας ψυχής του κινήματος. Ο συνάδελφός μου Ρομπέρ Σολέ, Αιγύπτιος στην καταγωγή, με βοήθησε να διαβάσω ορισμένα. Εκπληκτικά κείμενα! Ο ανώνυμος συγγραφέας ενός από αυτά διαβεβαιώνει ότι είδε μια γυναίκα με μακριά μαλλιά να καπνίζει δίπλα σε έναν γενειοφόρο που προσεύχονταν. Ένα άλλο φυλλάδιο αναφέρεται σε μια γυναίκα με χιτζάμπ, η οποία επιδένει το τραύμα ενός άνδρα που έχει βγει το παντελόνι του. Έναν γυμνό άνδρα! Και αλλού μιλούν για την περίπτωση ενός μουσουλμάνου γεμάτου μώλωπες από τα χτυπήματα. Μια χριστιανή του καθαγιάζει τις πληγές με καθαρό νερό. Κανένας δεν γνωρίζει αν αυτές οι σκηνές είναι υπαρκτές ή όχι. Και τούτο λίγη σημασία έχει. Αρκεί από μόνο του το φαντασιακό που αφήνουν να φανεί αυτές οι εικόνες, όπως και τα κείμενα στα μπλογκς. Έτσι πιεσμένοι όπως είμαστε για να αποκρυπτογραφήσουμε τις αμιγώς πολιτικές διαστάσεις του κινήματος, ξεχνάμε να εκτιμήσουμε ό,τι υπήρξε ένα γεγονός άλλης τάξης, μια διαφορετικής φύσης αλήθεια. Κατ’ αναλογία, μπορούμε να θυμηθούμε τα σιτουασιονιστικά συνθήματα που άνθισαν στον παρισινό Μάη: «Ας είμαστε ρεαλιστές, ας ζητάμε το αδύνατο», «Η πλαζ κάτω από το πεζοδρόμιο» κλπ. Επέζησαν πολύ περισσότερο από την «πολιτική», από το ναυάγιο του αριστερισμού και τη φλύαρη εξάντληση των γκρουπούσκουλων. Σαράντα χρόνια αργότερα, ακόμα μας θερμαίνει η ευφρόσυνη ευθυμία αυτών των λόγων. Όταν ο Πεγκύ έγραφε ότι «καθετί αρχίζει με μυστικισμό και τελειώνει με πολιτική» είχε μόνο κατά το ήμισυ δίκιο. Η ποιητική ώθηση μιας εξέγερσης επιβιώνει πάντοτε από τις λογής ήττες και εμπειρίες καταστολής. Οι σφαίρες των φρανκιστών που δολοφόνησαν τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου του ΄36 στη Γρενάδα, δεν μπόρεσαν ποτέ να κάνουν τα ποιήματά του να σιγήσουν. Ιδίως αυτό τον στίχο του Λόρκα που, μιλώντας για την πολιτική, συνιστά στους ποιητές να «βουτήξουν μέχρι τη ζώνη στον πηλό για να βοηθήσουν κείνους που αναζητούν τους κρίνους». Τα φυλλάδια-κρίνοι που μοιράστηκαν χτες στην Τυνισία ή στο Κάιρο και σκορπίζονται ακόμα από την Μπενγκάζι στην Δαμασκό περνώντας από την Σαναά της Υεμένης, θα έχουν την ίδια γονιμοποιό σημασία με το Canto Jondo, το βαθύ τραγούδι του Λόρκα. Κατοικούν εφεξής τη συνείδηση του κόσμου και μας απαγορεύουν να μιλούμε για ήττα ή για «ελεγχόμενη κατάσταση», όπως γίνεται ήδη λόγος στα μήντια. Φυσικά, ο στρατός είναι στα πράγματα στην Αίγυπτο, ο «μπεναλισμός» δεν ξεριζώθηκε ακόμα από την Τυνισία και το παλαιό καθεστώς δολοφονεί πάντοτε στη Συρία και στην Υεμένη. Πρέπει παρόλα αυτά να μιλούμε για ήττα; Με αυτή την έννοια, ο Μάης του ΄68 είχε «ηττηθεί» ήδη από τον Ιούλιο, αφού η Δεξιά επέστρεψε με δύναμη στην εξουσία και ύστερα από δυό χρόνια η Γαλλία έγινε ευσεβώς χώρα του Πομπιντού. Αλλά με έναν τρόπο  η αλληλέγγυα, ηρωική και ανανεωτική ορμή της νεολαίας του Μαχρέμπ και της Μέσης Ανατολής έχει ήδη κερδίσει. Τηλεγράφησε σε όλο τον κόσμο ένα μήνυμα αξιοπρέπειας (alkarâma) και αδελφοσύνης (akhouyat). Αν θέλουμε την κατάλληλη σύγκριση, πρέπει να ανατρέξουμε στην «Άνοιξη των λαών» του 1848. Το ΄48 επίσης μεταμόρφωσε όλη την Ευρώπη πριν θεωρηθεί και αυτό στον καιρό του μια «ήττα». Στη Γαλλία, το λαϊκό κίνημα του 1848 ανέτρεψε την ιουλιανή Μοναρχία και κατέκτησε αλλαγές τόσο σημαντικές, όπως η κατάργηση της δουλείας. Κατέληξε ωστόσο πολύ γρήγορα στην δολοφονική εκδίκηση των «κατεχόντων» και του κόμματος της τάξης πριν κυοφορήσει τελικά ...τη δεύτερη Αυτοκρατορία. Η Δημοκρατία του λαού δεν μπόρεσε να διαρκέσει παρά μόνο μια πολύ σύντομη Άνοιξη. Πολιτική καταστροφή λοιπόν, αλλά ασφαλώς όχι ιστορικό ναυάγιο. Διότι είναι μετά το 1848, και χάρη στην εξέγερση την οποία ύμνησε ο Λαμαρτίνος, που η λέξη «αδελφότητα» προστέθηκε – μετά την «ελευθερία» και την «ισότητα»- στο ρεπουμπλικανικό μας έμβλημα. Ύστερα από ενάμιση αιώνα το σύνθημα διακοσμεί ακόμα τα δημαρχεία μας και ο καθένας μπορεί να το επικαλείται. Το «βαθύ τραγούδι» του αραβικού κόσμου, και αυτό επίσης, δεν θα λησμονηθεί σύντομα. Πηγή: Nouvel Observateur, τ.2424, 21/27 Απριλίου Επιμέλεια: Ν. Σεβ.