Fahrenheit 451

«Υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι για να κάψεις ένα βιβλίο»

Ρέι Μπράντμπερι, συγγραφέας του «Φάρενάιτ 451»

Όταν καταστρέφεται ένα βιβλίο, κάνουμε ένα βήμα πιο κοντά στην άγνοια. Η αφήγηση αιώνων διασώθηκε μέσα από την γραφή. Όσοι καίνε βιβλία, κάποτε θα κάψουν και ανθρώπους, είπε ο Χάινε και δυστυχώς η ιστορία τον δικαίωσε. Στα ψιλά των ειδήσεων του νέου χρόνου πέρασε και ο εμπρησμός της ανταλλακτικής βιβλιοθήκης Χανίων. Πρόκειται ουσιαστικά για μια υπαίθρια βιβλιοθήκη, η οποία δημιουργήθηκε κοντά στα Χριστούγεννα, έχοντας ως βασική πρακτική τον ελεύθερο δανεισμό.
Δηλαδή, όποιος επιθυμεί, μπορεί να πάρει ένα βιβλίο με σκοπό να το διαβάσει και να το επιστρέψει και να προσφέρει βιβλία, εφόσον το επιθυμεί. Στο διάστημα των γιορτών λειτούργησε και είχαν μείνει κυρίως ξενόγλωσσα βιβλία στα ράφια της. Αυτά δέχτηκαν την εμπρηστική μανία αγνώστων, οι οποίοι από κάποιους αόριστα χαρακτηρίστηκαν ως φασίστες. Μα, ο εμπρησμός βιβλίων, οποιουδήποτε περιεχομένου και απ’ οποιονδήποτε κι αν προέρχεται, είναι φασιστική πράξη. Ιστορικά μάλιστα παραπέμπει στην νύχτα εκείνη του 1933, όταν οι ναζί έκαψαν όσα βιβλία είχαν περιεχόμενο που διαφωνούσε με τις δικές τους απόψεις. Υπάρχουν βέβαια και άλλες ιστορικές αναφορές για εξουσιαστές που παράδιδαν βιβλία στην πυρά, όπως για παράδειγμα ο Τζένκινς Χαν και ο Τίτος, αλλά η ιδεολογικοποίηση αυτής της πρακτικής υπήρξε μία απ’ τις πολλές «ευγενείς» χορηγίες των ναζί στην ανθρωπότητα.

Από την άλλη, αυτές τις μέρες μαθαίνουμε για τον εμπρησμό της βιβλιοθήκης του ελληνορθόδοξου ιερέα, Ιμπραχίμ Σουρούι, στην Τρίπολη της Αιγύπτου, όπου διατηρούνταν πάνω από 80.000 βιβλία και χειρόγραφα, κάποια από τα οποία σπάνια. Ο εμπρησμός ακολούθησε τις διαμαρτυρίες των ισλαμιστών που σκόπευαν να οργανώσουν πορεία εναντίον του, γιατί «ανακαλύφθηκε ένα φυλλάδιο μέσα σε ένα από τα βιβλία που φυλάσσονταν στη βιβλιοθήκη, το οποίο ήταν προσβλητικό για το Ισλάμ και τον προφήτη Μωάμεθ». Όταν ο ιερέας τους διαβεβαίωσε ότι δεν υπάρχει τέτοιο φυλλάδιο, εκείνοι ακύρωσαν την πορεία. Ωστόσο, λίγες μέρες αργότερα ήρθε η στόχευση της βιβλιοθήκης με τον πιο εφιαλτικό τρόπο. Η μανία του φανατισμού και του φασισμού δεν έχουν σύνορα.

Ένα βιβλίο φέρει μια ιδέα, μια γνώμη, έναν ολόκληρο κόσμο. Όταν κάποιος φοβάται τα βιβλία, σημαίνει ότι δεν θεωρεί ότι είναι σε θέση να αναμετρηθεί με όσα αυτά περιέχουν, όποιο κι αν είναι το περιεχόμενό τους. Γι’ αυτό, θεωρούμε αντίστοιχης λογικής και την καύση βιβλιοπωλείων, ακόμη κι αν πουλάνε βιβλία αντίθετα με τις δικές μας ιδέες. Το ίδιο φασιστικής λογικής είναι αυτό που συνέβαινε παλαιότερα αρκετά τακτικά στην Αθήνα, με την καύση των βιβλιοπωλείων του Αδώνιδος Γεωργιάδη, γνωστού τηλεπλασιέ, υπουργού και κατακρεουργητή της ψυχικής ηρεμίας. Όταν επικροτούμε τις ίδιες ενέργειες από την άλλη πλευρά, μπαίνουμε στη λογική του συμμοριτισμού· οι «δικοί μας» έχουν δίκιο, να αγιάσουν τα χέρια τους, καλά έκαναν και άλλα παρόμοια. Όχι, δεν έκαναν καθόλου καλά. Ο εμπρησμός ενός βιβλίου δεν αναιρεί το περιεχόμενό του, απεναντίας το επανανοηματοδοτεί. Τι περιείχε αυτό το βιβλίο, γιατί ήταν τόσο επικίνδυνο, ώστε να καεί, μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί. Και το περιεχόμενο αποκτά νέα αξία, που δεν θα είχε από μόνο του. Ας μην ξεχνάμε την αύξηση των πωλήσεων του Mein Kampf του Hitler, που ακολούθησε το φούντωμα του δίπολου φασισμός-αντιφασισμός.

Άλλωστε, θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας κάθε φορά τις συνθήκες μέσα στις οποίες συμβαίνουν κάποια γεγονότα. Η ανάγνωση των βιβλίων έχει απαξιωθεί σημαντικά· πολύ λίγοι πλέον διαβάζουν. Ασχέτως της συζήτησης που έχει ανοίξει περί της υπεροχής του χάρτινου ή του ψηφιακού βιβλίου, η ουσία είναι ότι λίγοι πλέον μελετούν, ενσωματώνουν όσα διαβάζουν, βλέπουν την ανάγνωση ως το άνοιγμα σε έναν νέο κόσμο, που πριν μπορεί να μην τον είχαν καν φανταστεί. Πολλοί διαβάζουν, στοχεύοντας στην απόκτηση ενός ακόμη τίτλου σπουδών, συνδέουν την ανάγνωση με την συσσώρευση πληροφοριών ή και την απόκτηση γνώσεων που θα τους προσδώσουν μια καλύτερη θέση στην επαγγελματική και πολιτική ιεραρχία. Το πιο δύσκολο απ’ όλα είναι να διαβάζουμε χωρίς σκοπό, ελεύθερα, απολαμβάνοντας (παίρνοντας πίσω, σύμφωνα με την αρχαία σημασία της λέξης) ολόκληρους κόσμους, που μας βοηθούν να καταλαβαίνουμε τους άλλους, να νιώθουμε σε έναν κόσμο που έχει κάνει την απάθεια σημαία ευκαιρίας, να γεμίζουμε και να αντιλαμβανόμαστε ό,τι μας περιβάλλει συνολικά.

Το κράτος, όπως και κάθε εξουσία, θα πρέπει να είναι ευχαριστημένο με τις παραπάνω εξελίξεις. Ωστόσο, η πρωτοβουλία της ανταλλακτικής βιβλιοθήκης στην Κρήτη, και δη στον δήμο Χανίων, οφείλεται στην συνεργασία της Δημοτικής Αρχής Χανίων, με τη Διαδημοτική Επιχείρηση Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων [ΔΕ.ΔΙ.ΣΑ.] και του προγράμματος LIFE-εργαλείο WASP (οργανισμός ενημέρωσης και προώθησης της διαχείρισης αποβλήτων που χρηματοδοτείται από την ευρωπαϊκή ένωση) με την υποστήριξη από τη δημοτική βιβλιοθήκη Χανίων. Επομένως, δεν πρόκειται για κάποια αυθόρμητη προσπάθεια της ανάγκης για γνώση. Άλλωστε, θα μπορεί να λειτουργεί με την προσφορά του κάθε αναγνώστη, που θα αφήνει τα βιβλία του εθελοντικά. Επομένως, η λογική της βιβλιοθήκης αυτής στηρίζεται στον εθελοντισμό, που με τόση επιτυχία καταφέρνει να τρέφει το πεινασμένο για νέα κέρδη κράτος.

Από την άλλη μαθαίνουμε ότι με την έναρξη του έτους, οι ήδη υπάρχουσες δημόσιες βιβλιοθήκες υπολειτουργούν. Ιδιαίτερα οι περιφερειακές βιβλιοθήκες των δήμων θα μένουν πλέον ανοιχτές τις μισές ώρες της μέρας. Αύριο ίσως και τις μισές μέρες της εβδομάδας και μεθαύριο ίσως και καθόλου. Κάποιοι δεν τις θεωρούν απαραίτητες και ιδιαίτερα όσοι αρέσκονται στους λαϊκισμούς θα πουν ότι «εδώ δεν έχουμε να φάμε και κρυώνουμε, τα βιβλία θα σκεφτόμαστε τώρα;». Φυσικά, δεν στηρίζουμε τις κρατικές βιβλιοθήκες, όπως κανέναν κρατικό θεσμό. Ωστόσο, ακόμη και μέσα από τις βιβλιοθήκες αυτές, μπορούν να γίνουν προσβάσιμα χωρίς οικονομικό αντίτιμο πολλά βιβλία, που το να τα διαβάζουμε δεν ευχαριστούν καθόλου την εξουσία. Δεν μπορούμε να είμαστε ενάντιοι σε κανενός είδους ευκαιρία, που μπορεί να έχει καθένας να απελευθερώσει το πνεύμα του από τα κάθε λογής σκουπίδια που του σερβίρονται. Σε καμιά περίπτωση δεν αναφερόμαστε στην καλύτερη λειτουργία των βιβλιοθηκών, αλλά στην πιο ελεύθερη διάχυση της γνώσης, που απελευθερώνει το ανθρώπινο μυαλό.

Άλλωστε, η διαχείριση των δημόσιων βιβλιοθηκών και άλλων πνευματικών δραστηριοτήτων επαφίεται όλο και περισσότερο σε «μεγάλους ευεργέτες», όπως συμβαίνει αυτό το διάστημα με το ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Είναι γνωστό ότι το εν λόγω ίδρυμα στοχεύει σε τρία περίπου χρόνια να παραδώσει το «Κέντρο Πολιτισμού ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος», που θα περιλαμβάνει τις νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, καθώς και ένα πολιτιστικό και εκπαιδευτικό Πάρκο 170 στρεμμάτων, στη θέση του παλαιού Ιπποδρόμου στο Δέλτα Φαλήρου. Άλλωστε, εδώ και κάποια χρόνια ήδη το ίδιο ίδρυμα συνεργάζεται με τις δημόσιες βιβλιοθήκες, χρηματοδοτώντας διάφορα προγράμματα, που εντάσσονται στο project «Future Library». Ο πολιτισμός, έτσι και αλλιώς, πάντοτε συμβαδίζει με τους μεγάλους ευεργέτες του, για να μπορεί να περιχαρακώνει και να ταξινομεί την γνώση, όπως βολεύει την κυριαρχία.

Μέσα σε όλα αυτά, λοιπόν, οποιαδήποτε προσπάθεια δεν επιδιώκει να καπηλευτεί την ανάγκη των ανθρώπων για γνώση, προκειμένου να κερδίσει ψήφους και εξουσία, είναι αναγκαία. Σε όσους βέβαια μιλούν για εναλλακτικές δομές, που απλώς δημιουργούν «νησίδες ελευθερίας» σε ένα κράτος που γίνεται όλο και πιο σκληρό και άτεγκτο, έχουμε κάθε λόγο να αμφιβάλλουμε για τις προθέσεις τους. Είναι ενδεικτικό πόσο εκμεταλλεύτηκε ο ΣΥΡΙΖΑ και οι παραφυάδες του την αυθόρμητη ανάγκη των ανθρώπων να εκφραστούν ατομικά και συλλογικά, μαντρώνοντάς τους σε λαϊκές συνελεύσεις, λαϊκές αγορές χωρίς μεσάζοντες κλπ. Σε κάθε περίπτωση, δεν είμαστε εναντίον των ανθρώπων που προσπαθούν να βρουν τρόπους να ζήσουν μέσα στις σημερινές συνθήκες. Διαφωνούμε όμως με όσους εκμεταλλεύονται αυτή την ανάγκη, προκειμένου να πουλήσουν «φύκια για μεταξωτές κορδέλες», διακηρύσσοντας ότι η συμμετοχή σε εναλλακτικές δομές κυριαρχίας απελευθερώνει.

Ενέργειες, λοιπόν, όπως οι εμπρησμοί βιβλίων είναι ούτως ή άλλως βαθύτατα εξουσιαστικές (φασιστικές, ναζιστικές κ.λπ.), ασχέτως του ποιος και αν θα αναλάβει την ευθύνη για αυτές. Όπως και οι αντιλήψεις που θεωρούν τα βιβλία περιττά εξέθρεψαν τέτοιες ιδεολογίες και δημιούργησαν απαθή τέρατα. Η ελεύθερη έκφραση είναι τόσο ουσιώδης και αναγκαία, όσο και η ίδια η ζωή. Δεν θα την αφήσουμε στα χέρια κανενός διαχειριστή. Τα μόνα μυαλά που φωτίζουν είναι αυτά που καίγονται για ελευθερία. Κι αυτή η ελευθερία δεν θα ’ρθει ουρανοκατέβατη από κάποιο άγιο πνεύμα, αλλά από μέσα μας, όταν έχουμε τα μάτια ανοιχτά μέσα από την γνώση.

σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση